Dopingcontroles

DE CONTROLEPRAKTIJK

Algemeen

In 2020 is verder invulling gegeven aan het dopingcontrolebeleid zoals dat in samenwerking met NOC*NSF tot stand werd gebracht. Bij de dopingcontroles ligt het accent op de absolute top van de Nederlandse sport. Veel aandacht is verder besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de verblijfplaatsen die samenhangen met hun dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.

Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultante een directe informatie-uitwisseling en een optimale samenwerking. Zie voor Intelligence & Investigations verder hoofdstuk 3.

Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft is echter onbekend.

Aanpassingen dopingcontroleprocedures t.g.v. COVID-19

Nadat, ten gevolge van de eerste lockdown begin 2020, het dopingcontroleprogramma nagenoeg was stilgelegd, heeft de afdeling Handhaving & Opsporing het initiatief genomen om een aangepaste innovatieve en ‘coronabestendige’ dopingcontroleprocedure te ontwikkelen, die onaangekondigde dopingcontroles in coronatijd mogelijk maakt. Dit alles in lijn met de geldende RIVM-richtlijnen en latere WADA-berichtgeving.

Er is een uitgebreid controleproces ingericht en beschreven, waarbij een viersporenbeleid gevolgd wordt. Maximale veiligheid voor zowel sporter als DCO is daarbij steeds het uitgangspunt (afstand, handhygiëne, persoonlijke beschermingsmiddelen etc.). Een belangrijk onderdeel is de triage van zowel de dopingcontroleofficial als de sporter, met behulp van specifiek daarvoor ontwikkelde vragenlijsten. Op basis van de uitkomsten van deze screening wordt één van de volgende sporen uitgelopen:

1. Dopingcontrole bij de sporter thuis
2. Dopingcontrole op een andere locatie, bijv. in het mobiel dopingcontrolestation
3. Aangepaste dopingcontrole op afstand m.b.v. een videoverbinding
4. Staken van de controlepoging

Voor elk van de vier scenario’s zijn de geldende instructies/procedures voor de dopingcontroleofficials aangepast en aangescherpt, met speciale aandacht voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, handhygiëne, desinfectie van materialen en oppervlakten en de persoonlijke levenssfeer.

De aangepaste dopingcontrole op afstand met behulp van een videoverbinding kan worden toegepast in het geval de sporter in thuis-isolatie/quarantaine is. Om dit mogelijk te maken is een speciale procedure ontwikkeld met behulp van het paperless testing systeem en het mobiel dopingcontrolestation. De sporter ontvangt in dit scenario een aangepaste dopingcontrolekit met daarbij een tablet waarop een videoverbinding met de DCO aanwezig is, die op dat moment in het mobiel dopingcontrolestation (of vergelijkbaar voertuig) zit. De sporter verricht daarbij alle handelingen zelf en wordt daarbij via de videoverbinding door de DCO gecoacht. Er zijn zoveel mogelijk waarborgen ingebouwd om eventuele manipulatie van het proces te voorkomen. Om de sporters over deze aangepaste procedure te informeren is in samenwerking met de afdeling Educatie een animatie en een informatiekaart ontwikkeld. De ontwikkelde methodiek genoot internationaal veel belangstelling.

Registered Testing Pool (RTP)

Op basis van de World Anti-Doping Code (WADC) en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit een Registered Testing Pool (RTP) ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij bij gebruik van medicijnen die op de dopinglijst voorkomen voorafgaande aan het gebruik een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereabouts-informatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde educatiesessie te volgen.

In 2020 waren er 14 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gestegen ten opzichte van 2019 (12 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2019 ook licht gestegen: 388 sporters aan het begin van het jaar 2020, versus 369 sporters bij aanvang 2019. Ook in 2020 hoefden sporters slechts bij één instantie whereabouts-informatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie. De Dopingautoriteit maakt daarbij gebruik van de whereabouts-module van het mondiale administratie- en managementsysteem ADAMS en de door WADA in eigen beheer ontwikkelde app (Athlete Central). De Dopingautoriteit heeft in 2020 voor het achterhalen van de verblijfplaats van sporters ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter, Instagram en Facebook.

Uitgevoerde controles - algemeen

De Dopingautoriteit voerde in 2020 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren, buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties en professionele sportorganisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd maar, eventueel in opdracht van andere Anti-Doping Organisaties, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes

In het jaarplan voor 2020 was een nationaal programma van circa 2.500 dopingcontroles opgenomen. Van de beschikbare controles werd ca. 20% gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, voor noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van officiële records en limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit de overige ca. 80% verdeeld over de sportdisciplines. Aan deze verdeling lag een verdeelmodel ten grondslag - gebaseerd op internationale richtlijnen - waarin onder meer de sport-specifieke fysiologische eigenschappen en de internationale en nationale dopingincidentie-statistieken zijn meegenomen.

Het nationaal programma – de uitvoering

De norm met betrekking tot het aantal te verrichten dopingcontroles in het kader van het nationale programma bedroeg in 2020 2.500 dopingcontroles. Ten gevolge van de wereldwijde COVID-19 pandemie en de nationale gevolgen hiervan op de maatschappij en sport in het bijzonder heeft de uitvoering van de dopingcontroles diverse uitdagingen, drempels en problemen ondervonden.
In 2020 zijn in totaal 1.505 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd (het in 2019 uitgevoerde nationale programma omvatte 2.427 dopingcontroles). In veruit de meeste gevallen (1.245 maal) betrof het een urinecontrole. In 2020 zijn daarnaast ook 260 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een daling ten opzichte van 2019 (-28%). Deze daling kan verklaard worden door het grotendeels stilvallen van het dopingcontroleprogramma tijdens de eerste lockdown in maart en de tweede lockdown aan het eind van het jaar.
De 1.505 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden plaats bij 65 Olympische/Paralympische sportdisciplines en 12 niet-Olympische/Paralympische sportdisciplines, in de verhouding 94:6. Bij een aantal niet-Olympische en niet dopinggevoelige sporten zijn geen dopingcontroles uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de denksporten.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal controleprogramma

1. Schaatsen
2. Atletiek
3. Wielrennen
4. Zwemmen
5. Roeien

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 65%. Dit is een stijging ten opzichte van 2019 (51%). Deze stijging wordt voornamelijk verklaard door het grotendeels wegvallen van competities en evenementen ten gevolge van de COVID-19 pandemie. Van het totaal van 1.505 dopingcontroles (bloed en urine) werden 857 controles bij mannen uitgevoerd (57%) en 648 bij vrouwen (43%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden

Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 156 dopingcontroles uitgevoerd. Een daling van 78% ten opzichte van 2019, toen het in totaal 713 controles betrof. Deze daling is toe te schrijven aan de COVID-19 pandemie en het daarmee samenhangende overheidsbeleid.
De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) en de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie (KNWU) hebben in voorgaande jaren in aanvulling op het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie. Doordat in 2020 de nationale competities en evenementen grotendeels zijn weggevallen is er minder gecontroleerd ten behoeve van de KNVB en zijn er geen controles uitgevoerd in het kader van het “Koersen op een Schone Sport” programma van de KNWU.
Verschillende Nederlandse bonden en sportorganisaties hebben offertes gevraagd voor additionele controles ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. Een groot deel van de opdrachten waarvoor offertes werden uitgegeven is door het annuleren van de evenementen ten gevolge van de pandemie en daaraan gekoppelde overheidsregels niet uitgevoerd.
De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (56%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden werd 82% bij mannen en 18% bij vrouwen uitgevoerd.

Dopingcontroles - totaal

De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2020. In totaal zijn er 1.661 dopingcontroles uitgevoerd.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles

1. Wielrennen
2. Atletiek
3. Schaatsen
4. Zwemmen
5. Roeien

Het totale aantal van 1.661 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een aanzienlijke daling ten opzichte van 2019, toen er 3.140 dopingcontroles werden uitgevoerd.

Whereabouts-fouten

Er zijn in 2020 in totaal 24 definitieve whereabouts-fouten geregistreerd. Whereabouts-fouten kunnen bestaan uit Missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen “het uur” / 60 minute time slot) en filing failures (het niet voldoen aan de verplichting tot het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).
Het aantal whereabouts-fouten is in 2020 ten opzichte van 2019 met circa 35% gedaald (toen betrof het 37 gevallen). In 2020 is aan twee sporters een tweede whereabouts-fout opgelegd in een periode van twaalf maanden. Er zijn geen sporters geweest waarbij een derde whereabouts-fout in een periode van 12 maanden is opgelegd.

De top vijf van het totaal aantal definitief geregistreerde whereabouts-fouten werd in 2020 gevormd door leden van de Atletiekunie, De Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie, de Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie, Judo Bond Nederland en de Koninklijke Nederlandse Zwem Bond, waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereabouts-verplichtingen voldoen. In 2020 was de Atletiekunie de bond met de meeste whereabouts-fouten versus de Roeibond in 2019.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden

Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, heeft in 2020 ten gevolge van de COVID-19 pandemie een substantieel aantal geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, waaronder:

1. het stilleggen van competities, annulering van evenementen en het sluiten van trainingsfaciliteiten;
2. het onvoldoende beschikbaar hebben van (DCO) capaciteit om de opdracht binnen de gestelde termijn uit te voeren;
3. afwezigheid van opgegeven sport(st)ers/selecties op evenementen, wedstrijden en (centrale) trainingen, dan wel het huisadres;
4. onaangekondigde afgelasting of verplaatsing van trainingen en wedstrijden die door de dopingcontroleofficial (DCO) werden aangedaan.

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter(s) alsnog te controleren, eventueel ook door controles te plannen voor een evenement van vergelijkbare orde, voor zover voorhanden.

Sport(tak) specifieke analyses

Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de World Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) van WADA bevat dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden. De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerde dopingcontroles binnen een sportdiscipline (percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2020 is in 37% van de 1.505 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is gelijk gebleven ten opzichte van het jaar 2019. De ESA-analyses gebeurden in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door schaatsen, wielrennen, atletiek, zwemmen en roeien.

In 29% van de 1.505 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is ten opzichte van het jaar 2019 nagenoeg gelijk gebleven (30%). Dit gebeurde in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door schaatsen, atletiek, wielrennen, zwemmen en roeien.

Verder werden (eveneens als in 2019) verschillende monsters aanvullend op testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon en ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s).

In 2020 is het overgrote deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een her-analyse uit te kunnen voeren.

Onaangekondigde dopingcontroles

Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 63% en is in verhouding tot 2019 gestegen (45%). Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles

De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sport breed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort

Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, verspreid over een langere periode, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen. Er zijn in totaal 131 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Deze bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, judo, roeien, schaatsen, triatlon, voetbal, wielrennen en zwemmen. Het aantal uitgevoerde ABP-controles is ten opzichte van 2019 gedaald; toen werden er 191 monsters afgenomen.

De bevindingen

In 2020 zijn 14 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 13 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd. Eenmaal betrof het een niet analytische bevinding.

Het percentage afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 14 dossiers op de 1.661 uitgevoerde dopingcontroles 0,8%. In vergelijking met het aantal uitgevoerde urinecontroles is dit 1,0%. Het percentage afwijkende bevindingen is gedaald ten opzichte van het percentage over 2019 (1,2%).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was

Van de 13 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het in geen van de dossiers om atypische bevindingen waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig is om vast te (kunnen) stellen of er sprake is van een mogelijke dopingovertreding. Dit is in overeenstemming met 2019 en is een gevolg van het werken met ADAMS en de daarmee beschikbaar gekomen longitudinale informatie van sporters op basis van nationale en internationale dopingcontroles. De invoering van het steroïden paspoort en de nauwe samenwerking met een Athlete Passport Management Unit (APMU) zorgen ervoor dat de werkwijze in de opvolging is gewijzigd.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie

In negen gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.

Indeling volgens WADA Prohibited list

Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2020 werd over de voornoemde 13 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 18 maal een (afbraakproduct van een) stof aangetroffen.

Eén urinemonster bevatte vijf dopinggeduide stoffen en/of afbraakproducten daarvan. Eén urinemonster bevatte (afbraakproducten van) twee dopinggeduide stoffen.

In 12 van de 18 gevallen waren er bevindingen in de categorie stimulantia. Zes maal werden er (afbraakproducten van) anabole middelen aangetroffen.

Vastgestelde overtredingen / aanhangig gemaakte zaken

De Dopingautoriteit heeft in 2020 in één geval de betreffende sporter een sanctievoorstel gedaan nadat de zaak aanhangig was gemaakt bij de desbetreffende sportbond. De betrokken sporter heeft het sanctievoorstel geaccepteerd.

De Dopingautoriteit heeft uiteindelijk in 2020 vier zaken (versus 13 in 2019) in vier verschillende sporten aanhangig gemaakt omdat deze mogelijk in strijd waren met de reglementen van de betreffende bond. Het betrof vier mannen. In één zaak is nog geen aangifte gedaan bij de bond. Het gewichtheffen was met twee zaken het meest vertegenwoordigd.

Het aantal geconstateerde overtredingen, vastgesteld op Nederlands grondgebied en vallend onder het nationale programma, bedraagt 0,3% (5 zaken onder nationale antidopingregelgeving op 1.505 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma). Dit percentage ligt in 2020 voor het eerst in de geschiedenis onder de 1%.