Dopingcontroles

De controlepraktijk

In 2018 is verder invulling gegeven aan het dopingcontrolebeleid zoals dat in nauwe samenwerking met NOC*NSF tot stand werd gebracht. Bij de dopingcontroles ligt het accent op de absolute top van de Nederlandse sport.
Daarnaast heeft de Dopingautoriteit gerichte controles in kunnen zetten op specifieke individuen en/of groepen op competitieniveaus direct onder de absolute top. De aantallen vervolgonderzoeken en specifieke en/of aanvullende analyses namen lichtelijk af in 2018. Veel aandacht is verder besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.

Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultanten een directe informatie-uitwisseling en een optimale samenwerking.

Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft is echter onbekend.

Registered Testing Pool (RTP)
Op basis van de World Anti-Doping Code (WADC) en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit een Registered Testing Pool (RTP) ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van medicijnen die op de dopinglijst voorkomen vooraf een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereabouts-informatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde educatiesessie te volgen.
In 2018 waren er 11 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gedaald ten opzichte van 2017 (12 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2017 gestegen: 367 sporters aan het begin van het jaar 2018, versus 322 sporters bij aanvang 2017. Ook in 2018 dienden sporters slechts bij één instantie whereabouts-informatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie.
De Dopingautoriteit is medio 2017 stapsgewijs gestart met het in gebruik nemen van de whereabouts-module van het mondiale administratie- en managementsysteem ADAMS, waarbij Sportergegevens (het in eigen beheer ontwikkelde whereabouts-systeem van de Dopingautoriteit) uitgefaseerd wordt. Het centraliseren van de whereabouts-informatie in één systeem draagt bij aan een efficiënte onderlinge samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de Dopingautoriteit, internationale federaties en buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties. Maar ook, en belangrijker, helpt het de betrokken sporters om op eenduidige en consequente manier aan hun verplichtingen te voldoen.
De Dopingautoriteit heeft in 2018 - evenals voorgaande jaren – voor het achterhalen van de verblijfplaats van sporters ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter en Facebook.

Uitgevoerde controles - algemeen
De Dopingautoriteit voerde in 2018 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren, buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties en professionele sportorganisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd, maar, eventueel in opdracht van andere Anti-Doping Organisaties, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes
Evenals voorgaande jaren hebben VWS en NOC*NSF voor 2018 geldbedragen beschikbaar gesteld waaruit de kosten van de uitvoering van het nationaal controleprogramma ten behoeve van de Nederlandse sportbonden voldaan kunnen worden. In het jaarplan voor 2018 was een nationaal programma van circa 2.500 dopingcontroles opgenomen. Het totale beschikbare budget maakte uiteindelijk in 2018 echter een nationaal programma van slechts circa 2.250 dopingcontroles mogelijk. Het programma is derhalve in de loop van 2018 naar beneden bijgesteld. Van de beschikbare controles werd ca. 15% gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, voor noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit de overige ca. 85% verdeeld over de sportbonden. Aan deze verdeling ligt een mathematisch verdeelmodel ten grondslag - gebaseerd op internationale richtlijnen - waarin onder meer de sport specifieke fysiologische eigenschappen en de internationale en nationale dopingincidentie-statistieken zijn meegenomen.

Het nationaal programma – de uitvoering
In 2018 zijn in totaal 2.257 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd. In veruit de meeste gevallen (2.002 maal) betrof het een urinecontrole. In 2018 zijn daarnaast ook 255 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een daling ten opzichte van 2017 (-13%). Deze daling kan verklaard worden doordat de doelstelling voor 2018 in de loop van 2018 werd bijgesteld naar 2.250 dopingcontroles. Het uitgevoerde nationale programma omvatte in 2017 2.408 dopingcontroles.
De 2.257 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden plaats bij 30 Olympische sportbonden en 18 niet-Olympische sportbonden, in de verhouding 89:11. Bij een aantal niet-Olympische en niet dopinggevoelige sporten zijn geen dopingcontroles uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de denksporten.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal controleprogramma

1. Schaatsen
2. Wielrennen
3. Atletiek
4. Zwemmen
5. Voetbal

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 48%. Dit is een lichte daling ten opzichte van 2017 (55%).
Van het totaal van 2.257 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.292 controles bij mannen uitgevoerd (57%) en 965 bij vrouwen (43%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden
De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) en de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie (KNWU) hebben buiten het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie.
Verschillende Nederlandse bonden en sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. En er zijn controles uitgevoerd voor buitenlandse organisaties en voor professionele sportorganisaties. Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 888 dopingcontroles uitgevoerd. Een stijging van 48% ten opzichte van 2017, toen het in totaal 600 controles betrof. Deze stijging is grotendeels toe te schrijven aan de overeenkomst die de Dopingautoriteit met de wielerploeg Team Sunweb heeft gesloten in het kader van een uit te voeren onafhankelijk additioneel dopingcontroleprogramma buiten wedstrijdverband.
De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (67%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden is 71% van de controles bij mannen en 29% van de controles bij vrouwen uitgevoerd.

Dopingcontroles - totaal
De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2018. In totaal zijn er 3.145 dopingcontroles uitgevoerd.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles

1. Wielrennen
2. Schaatsen
3. Atletiek
4. Voetbal
5. Zwemmen

Het totale aantal van 3.145 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een stijging van 4,6% ten opzichte van 2017, toen er 3.008 dopingcontroles werden uitgevoerd.

Whereabouts-fouten
Er zijn in 2018 in totaal 31 definitieve whereabouts-fouten geregistreerd. Whereabouts-fouten kunnen bestaan uit Missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen “het uur” / 60 minute time slot) en Filing failures (het niet voldoen aan het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).
Het aantal whereabouts-fouten is in 2018 ten opzichte van 2017 met 33% gedaald (toen betrof het 46 gevallen). In 2018 is aan geen enkele sporter een tweede whereabouts-fout opgelegd in een periode van twaalf maanden. Ook zijn er geen sporters geweest waarbij een derde whereabouts-fout in een periode van 12 maanden is opgelegd.

De top drie van het totaal aantal definitief geregistreerde whereabouts-fouten werd gevormd door leden van de Judobond, Atletiekunie en Wielren Unie, waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereabouts-verplichtingen voldoen. In 2018 was de Judobond de bond met de meeste whereabouts-fouten versus de Roeibond in 2017.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden
Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, hebben in 2018 103 geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, en wel doordat:
1) opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig zijn op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen.
2) de dopingcontroleofficial (DCO) een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst.
3) een dopingcontroleofficial een opgegeven adres aandoet en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereabouts-informatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren, eventueel ook door een evenement van vergelijkbare orde in te plannen.

Sport(tak) specifieke analyses
Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de Wereld Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) van WADA bevat dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden. De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerde dopingcontroles binnen een sportdiscipline (percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2018 is in 43% van de 2.257 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2017 (50%). De ESA-analyses gebeurden in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door wielrennen, schaatsen, atletiek, zwemmen en triathlon.

In 33% van de 2.257 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2017 (41%). Dit gebeurde in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door wielrennen, atletiek, schaatsen, voetbal en zwemmen.

Verder werden (eveneens als in 2017) verschillende monsters aanvullend op testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon en ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s).

In 2018 is een deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een her-analyse uit te kunnen voeren.

Onaangekondigde dopingcontroles
Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 44% en is in verhouding tot 2017 vrijwel gelijk gebleven (46%). Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles
De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sportbreed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort
Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, verspreid over een langere periode, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen. In 2018 is het aantal bloedcontroles ten behoeve van het ABP met betrekking tot het nationaal programma nagenoeg gelijk gebleven.
Er zijn in totaal 172 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Deze bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, schaatsen, triathlon, wielrennen en zwemmen. Het aantal uitgevoerde ABP controles is ten opzichte van 2017 gelijk gebleven; toen werden er 171 monsters afgenomen.

Mobiel dopingcontrolestation
De Dopingautoriteit had in 2018 de beschikking over een mobiel dopingcontrolestation, waarbij eveneens de mogelijkheid van bloedafname was geïncorporeerd. Het werd ingezet op locaties waar moeilijk een vast dopingcontrolestation was in te richten of daar waar dopingcontrolestations niet aan de gestelde criteria voldeden. Het mobiel dopingcontrolestation is in 2018 onder meer ten behoeve van buitensporten als de motorsport, het wielrennen en de klim- en bergsport ingezet.

De bevindingen
In 2018 zijn 32 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 30 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd. Eenmaal betrof het een niet analytische bevinding en eenmaal betrof het een belastend (bloed)paspoortresultaat.
Het aantal afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 32 dossiers op de 3.145 uitgevoerde dopingcontroles 1,0%. In vergelijking met het aantal uitgevoerde urinecontroles is dit 1,1%. Het percentage afwijkende bevindingen is lager dan het percentage over 2017 (2,4%). De oorzaak kan vooral verklaard worden in een sterke afname van het aantal dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was (zie hieronder).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was
Van de 30 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het bij negen dossiers om atypische bevindingen waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig is om vast te (kunnen) stellen of er sprake is van een mogelijke dopingovertreding. Dit is een daling van 78% ten opzichte van 2017 (40 dossiers). Deze daling is een gevolg van het in gebruik nemen van ADAMS door de Dopingautoriteit in 2017 en de daarmee beschikbaar gekomen longitudinale informatie van sporters, alsmede een uitvloeisel van de invoering van het steroïden paspoort. De informatie in ADAMS en het Atleet Biologisch Paspoort maakt namelijk veel vervolgonderzoek overbodig.
Vier maal betrof het zaken waarin (uitsluitend) een testosteron/epi testosteron ratio groter dan 4 werd geconstateerd. Additioneel ging het in vijf gevallen om een afwijkende (steroïden) paspoort bevinding. De Dopingautoriteit heeft in 2018 waar nodig (op basis van het steroïden paspoort van de sporter) de isotopenratio massaspectrometrie analyse (IRMS) geïnitieerd en/of aanvullende dopingcontroles uitgevoerd. Het vervolgonderzoek toonde aan dat het atypische resultaat niet door exogene factoren veroorzaakt werd. Deze resultaten werden door de Dopingautoriteit als niet belastend afgegeven.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie
In zeven gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.
In één geval is, voordat het bindende resultaat door de Dopingautoriteit aan de bond gemeld werd, door de GDS-commissie alsnog een medische dispensatie verleend voor het gebruik van de geconstateerde stof. De betreffende sporter was niet opgenomen in de Registered Testing Pool van de Dopingautoriteit. Dit dossier kon derhalve alsnog gesloten worden en is eveneens niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond.

Indeling volgens WADA Prohibited list
Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2018 werd over de voornoemde 30 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 38 maal een (afbraakproduct van een) stof, een verhoogde T/E waarde, dan wel een atypisch steroïdprofiel aangetroffen.

Eén urinemonster bevatte drie dopinggeduide stoffen en/of afbraakproducten daarvan en zes monsters bevatten (afbraakproducten van) twee dopinggeduide stoffen.

In 15 van de 38 gevallen waren er bevindingen in de categorie stimulantia. 12 maal betrof het anabole middelen en zeven maal werden er (afbraakproducten van) hormoon- en metabole modulatoren aangetroffen. In de laatste genoemde categorie betreft het een opvallende stijging ten opzichte van 2017.

Het percentage in de categorie anabole middelen daalde in vergelijking met 2017 met circa 80%. Deze daling wordt voornamelijk veroorzaakt door een lager aantal urinemonsters met een T/E ratio groter dan 4 en/of met een atypisch steroïdprofiel (van 40 naar 9).

Vastgestelde overtredingen / aanhangig gemaakte zaken
De Dopingautoriteit heeft in 2018 in een drietal zaken de betreffende sporters een sanctievoorstel gedaan alvorens de zaak aanhangig te maken bij de desbetreffende sportbond. Alle sporters hebben het sanctievoorstel geaccepteerd. In één van deze drie gevallen betrof het een overtreding die door de (Franstalige) Belgische Nationale Anti-Doping Organisatie was vastgesteld en waarvan het resultaat management was over gedragen aan de Dopingautoriteit.

De Dopingautoriteit heeft in 2018 11 zaken (versus 15 in 2017) in 8 verschillende sporten aanhangig gemaakt omdat deze mogelijk in strijd waren met de reglementen van de betreffende bond. Het betrof in totaal 11 mannen. De vechtsporten waren met drie zaken het meest vertegenwoordigd.

Eén dossier is nog in behandeling bij de Dopingautoriteit, deze is dus nog niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond. Het totaal aantal zaken waarbij de Dopingautoriteit betrokken was bij de afhandeling komt daarmee op 15.

Het aantal behandelde zaken verricht op Nederlands grondgebied, door de Dopingautoriteit en vallend onder het nationale programma bedraagt 0,6% (14 zaken onder nationale antidopingregelgeving op 2.257 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma). Dit percentage ligt binnen het geformuleerde streven voor 2018 van maximaal 1% positieve gevallen bij Nederlandse sporters.

* Betreft een controle in België waarbij het resultaatmanagement door de NADO is overgedragen aan de Dopingautoriteit