Dopingcontroles

DE CONTROLEPRAKTIJK

Algemeen

In 2019 is verder invulling gegeven aan het dopingcontrolebeleid zoals dat in nauwe samenwerking met NOC*NSF tot stand werd gebracht. Bij de dopingcontroles ligt het accent op de absolute top van de Nederlandse sport. Daarnaast heeft de Dopingautoriteit gerichte controles in kunnen zetten op specifieke individuen en/of groepen op competitieniveaus direct onder de absolute top. De aantallen vervolgonderzoeken en specifieke en/of aanvullende analyses namen af in 2019. Veel aandacht is verder besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de verblijfplaatsen die samenhangen met hun dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.

Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultanten een directe informatie-uitwisseling en een optimale samenwerking. Zie voor Intelligence & Investigations verder hoofdstuk 3.

Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft is echter onbekend.

Registered Testing Pool (RTP)

Op basis van de World Anti-Doping Code (WADC) en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit een Registered Testing Pool (RTP) ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van medicijnen die op de dopinglijst voorkomen voorafgaande aan het gebruik een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereabouts-informatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde educatiesessie te volgen.
In 2019 waren er 12 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gestegen ten opzichte van 2018 (11 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2018 nagenoeg gelijk gebleven: 369 sporters aan het begin van het jaar 2019, versus 367 sporters bij aanvang 2018. Ook in 2019 dienden sporters slechts bij één instantie whereabouts-informatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie.

De Dopingautoriteit maakt gebruik van de whereabouts-module van het mondiale administratie- en managementsysteem ADAMS, waarbij sportergegevens middels een door de Dopingautoriteit ontwikkelde whereabouts-app doorgegeven konden worden. Eind 2019 is deze app in het kader van het ADAMS Next Gen project vervangen door een nieuwe door WADA in eigen beheer ontwikkelde app (Athlete Central). De Dopingautoriteit heeft in 2019 - evenals voorgaande jaren gold voor de stichting ADAN – voor het achterhalen van de verblijfplaats van sporters ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter, Instagram en Facebook.

Uitgevoerde controles - algemeen

De Dopingautoriteit voerde in 2019 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren, buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties en professionele sportorganisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd maar, eventueel in opdracht van andere Anti-Doping Organisaties, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes

Op 1 januari 2019 is de Dopingautoriteit als zelfstandig bestuursorgaan van start gegaan en hebben VWS en NOC*NSF voor 2019 geldbedragen beschikbaar gesteld waaruit de kosten van de uitvoering van het nationaal controleprogramma ten behoeve van de Nederlandse sportbonden voldaan kunnen worden. In het jaarplan voor 2019 was aanvankelijk een nationaal programma van circa 2.500 dopingcontroles opgenomen, maar dit is later bijgesteld naar 2.400. Van de beschikbare controles werd ca. 15% gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, voor noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit de overige ca. 85% verdeeld over de sportbonden. Aan deze verdeling ligt een mathematisch verdeelmodel ten grondslag - gebaseerd op internationale richtlijnen - waarin onder meer de sport-specifieke fysiologische eigenschappen en de internationale en nationale dopingincidentie-statistieken zijn meegenomen.

Het nationaal programma – de uitvoering

In 2019 zijn in totaal 2.427 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd (het in 2018 uitgevoerde nationale programma omvatte 2.257 dopingcontroles). In veruit de meeste gevallen (2.068 maal) betrof het een urinecontrole. In 2019 zijn daarnaast ook 359 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een stijging ten opzichte van 2018 (+41%). Deze stijging kan verklaard worden doordat de norm voor het longitudinaal profileren van sporters in bepaalde sportdisciplines op basis van het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) verder is verhoogd.
De 2.427 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden plaats bij 35 Olympische sportbonden en 15 niet-Olympische sportbonden, in de verhouding 93:7. Bij een aantal niet-Olympische en niet dopinggevoelige sporten zijn geen dopingcontroles uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de denksporten.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal controleprogramma

1. Wielrennen
2. Atletiek
3. Schaatsen
4. Zwemmen
5. Roeien

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 51%. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2018 (48%). Van het totaal van 2.427 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.363 controles bij mannen uitgevoerd (56%) en 1.064 bij vrouwen (44%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden

De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB), de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie (KNWU), het Koninklijk Nederlands Korfbal Verbond (KNKV) en Skateboard Federatie Nederland (SFN) hebben buiten het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie.
Verschillende Nederlandse bonden en sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. En er zijn controles uitgevoerd voor buitenlandse organisaties en voor professionele sportorganisaties. Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 713 dopingcontroles uitgevoerd. Een daling van 20% ten opzichte van 2018, toen het in totaal 888 controles betrof. Deze daling is deels toe te schrijven aan het verminderde aantal grote internationale sportevenementen in Nederland waarbij de Dopingautoriteit een rol heeft gespeeld, een lichte daling van het aantal controles ten behoeve van “Koersen op Schone Sport” van de KNWU en het verbreken van de samenwerking met Glory Sports.
De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (74%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden is 62% van de controles bij mannen en 38% van de controles bij vrouwen uitgevoerd.

Dopingcontroles - totaal

De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2019. In totaal zijn er 3.140 dopingcontroles uitgevoerd.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles

1. Wielrennen
2. Atletiek
3. Schaatsen
4. Zwemmen
5. Voetbal

Het totale aantal van 3.140 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is nagenoeg gelijk gebleven ten opzichte van 2018, toen er 3.145 dopingcontroles werden uitgevoerd.

Whereabouts-fouten

Er zijn in 2019 in totaal 37 definitieve whereabouts-fouten geregistreerd. Whereabouts-fouten kunnen bestaan uit Missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen “het uur” / 60 minute time slot) en Filing failures (het niet voldoen aan de verplichting tot het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).
Het aantal whereabouts-fouten is in 2019 ten opzichte van 2018 met circa 20% gestegen (toen betrof het 31 gevallen). In 2019 is aan één sporter een tweede whereabouts-fout opgelegd in een periode van twaalf maanden. Er zijn geen sporters geweest waarbij een derde whereabouts-fout in een periode van 12 maanden is opgelegd.

De top drie van het totaal aantal definitief geregistreerde whereabouts-fouten werd in 2019 gevormd door leden van de Roeibond (KNRB), Gymnastiekunie (KNGU) en de Atletiekunie (KNAU) / Zwembond (KNZB), waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereabouts-verplichtingen voldoen. In 2019 was de Roeibond de bond met de meeste whereabouts-fouten versus de Judobond in 2018.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden

Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, hebben in 2019 406 geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, en wel doordat:

1. er onvoldoende (DCO) capaciteit beschikbaar was om de opdracht binnen de gestelde termijn uit te voeren;
2. opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig zijn op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen;
3. de dopingcontroleofficial (DCO) een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst;
4. een dopingcontroleofficial een opgegeven adres aandoet en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereabouts-informatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren, eventueel ook door controles te plannen voor een evenement van vergelijkbare orde.

Sport(tak) specifieke analyses

Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de World Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) van WADA bevat dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden. De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerde dopingcontroles binnen een sportdiscipline (percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2019 is in 37% van de 2.427 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2018 (43%). De ESA-analyses gebeurden in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door wielrennen, atletiek, schaatsen, zwemmen en roeien.

In 30% van de 2.427 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2018 (33%). Dit gebeurde in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door wielrennen, atletiek, schaatsen, zwemmen en roeien.

Verder werden (eveneens als in 2018) verschillende monsters aanvullend op testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon en ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s).

In 2019 is een groot deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een her-analyse uit te kunnen voeren.

Onaangekondigde dopingcontroles

Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 45% en is in verhouding tot 2018 vrijwel gelijk gebleven (44%). Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles

De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sport breed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort

Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, verspreid over een langere periode, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen. Er zijn in totaal 191 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Deze bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, judo, roeien, schaatsen, triathlon, voetbal, wielrennen en zwemmen. Het aantal uitgevoerde ABP-controles is ten opzichte van 2018 gestegen; toen werden er 172 monsters afgenomen.

Mobiel dopingcontrolestation

De Dopingautoriteit heeft in 2019 een nieuw mobiel dopingcontrolestation aangeschaft. Het betreffende mobiel dopingcontrolestation is op basis van specifieke eisen gebouwd waarbij de mogelijkheid van bloedafname is geïncorporeerd.

De bevindingen

In 2019 zijn 39 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 36 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd. Driemaal betrof het een niet analytische bevinding.

Het aantal afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 39 dossiers op de 3.140 uitgevoerde dopingcontroles 1,2%. In vergelijking met het aantal uitgevoerde urinecontroles is dit 1,5%. Het percentage afwijkende bevindingen is ongeveer gelijk aan het percentage over 2018 (1,0%).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was

Van de 36 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het in geen van de dossiers om atypische bevindingen waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig is om vast te (kunnen) stellen of er sprake is van een mogelijke dopingovertreding. Deze daling ten opzichte van 2018 (negen dossiers) is een gevolg van het werken met ADAMS door de Dopingautoriteit en de daarmee beschikbaar gekomen longitudinale informatie van sporters op basis van nationale en internationale dopingcontroles. De invoering van het steroïden paspoort en de nauwe samenwerking met een Athlete Passport Management Unit (APMU) zorgt ervoor dat de werkwijze in de opvolging is gewijzigd.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie

In achttien gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.

In zes gevallen is, voordat het bindende resultaat door de Dopingautoriteit aan de bond gemeld werd, door de GDS-commissie alsnog een medische dispensatie verleend voor het gebruik van de geconstateerde stof. De betreffende sporter was niet opgenomen in de Registered Testing Pool van de Dopingautoriteit. Dit dossier kon derhalve alsnog gesloten worden en is eveneens niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond.

Indeling volgens WADA Prohibited list

Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2019 werd over de voornoemde 36 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 58 maal een (afbraakproduct van een) stof aangetroffen.

Eén urinemonster bevatte vier dopinggeduide stoffen en/of afbraakproducten daarvan. Twee urinemonsters bevatten (afbraakproducten van) drie dopinggeduide stoffen en vijftien urinemonsters bevatten (afbraakproducten van) twee dopinggeduide stoffen.

In 29 van de 58 gevallen waren er bevindingen in de categorie stimulantia, een opvallende stijging ten opzichte van 2018. Elf maal betrof het diuretica en andere maskerende middelen en vijf maal werden er (afbraakproducten van) hormoon- en metabole modulatoren aangetroffen.

Het percentage in de categorie anabole middelen daalde in vergelijking met 2018 met circa 66%. Deze daling wordt voornamelijk veroorzaakt door een lager aantal urinemonsters met een T/E ratio groter dan 4 en/of met een atypisch steroïdprofiel (van 9 naar 0).

Vastgestelde overtredingen / aanhangig gemaakte zaken

De Dopingautoriteit heeft in 2019 in één geval de betreffende sporter een sanctievoorstel gedaan alvorens de zaak aanhangig te maken bij de desbetreffende sportbond en in één geval nadat de zaak aanhangig was gemaakt bij de desbetreffende sportbond. Beide sporters hebben het sanctievoorstel geaccepteerd.

De Dopingautoriteit heeft uiteindelijk in 2019 elf zaken (ook elf in 2018) in zeven verschillende sporten aanhangig gemaakt omdat deze mogelijk in strijd waren met de reglementen van de betreffende bond. Twee zaken (in het darts) zijn niet door de Dopingautoriteit maar door de aanklager van het ISR onderzocht. Het betrof in totaal twaalf mannen en één vrouw. De krachtsport was met drie zaken het meest vertegenwoordigd.

Het aantal geconstateerde overtredingen, vastgesteld op Nederlands grondgebied en vallend onder het nationale programma, bedraagt 0,6% (15 zaken onder nationale antidopingregelgeving op 2.427 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma). Dit percentage ligt binnen het geformuleerde streven voor 2019 van maximaal 1% positieve gevallen bij Nederlandse sporters.