Dopingcontroles

DE CONTROLEPRAKTIJK

Algemeen

Begin 2021 is de afdeling Handhaving en Opsporing verder aan de slag gegaan met de aanbevelingen ten gevolge van de Code Compliance Audit van WADA en de vernieuwde en per 2021 van kracht zijnde International Standard for Testing and Investigations (ISTI). In 2021 heeft de Dopingautoriteit haar risicoanalyse van de sport in Nederland aangepast en haar testdistributieplan daarop afgestemd. In het plan zijn tevens potentiele kandidaten voor deelname aan de 2021 Olympische en Paralympische Zomerspelen in Tokio en de begin 2022 gehouden Olympische Winterspelen meegenomen. In 2021 is de testfrequentie per whereaboutsplichtige sporter toegenomen en is de focus meer komen te liggen op de sporters van Nationaal niveau.

De uitvoering werd voor het tweede opeenvolgende kalenderjaar sterk beïnvloed door de COVID-pandemie en de gevolgen daarvan. Niet alleen werden meerdere medewerkers en hun naasten door het virus getroffen, maar de maatschappelijke maatregelen troffen ook de reguliere controlewerkzaamheden hard. De sport stond wederom tijdelijk stil en het uitvoeren van dopingcontroles op nationaal en internationaal niveau kon meerdere maanden slechts beperkt plaatsvinden en onder strenge COVID maatregelen. Mede hierdoor is het niet volledig gelukt om het geplande takenpakket volledig uit te voeren. In een vroeg stadium is dit gedeeld met beide financiers (het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en NOC*NSF).

Veel aandacht is verder besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de verblijfplaatsen die samenhangen met hun dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.

Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultanten een directe informatie-uitwisseling en een optimale samenwerking. Zie voor Intelligence & Investigations verder hoofdstuk 3.

Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft, is echter onbekend.

Registered Testing Pool (RTP)

Op basis van de World Anti-Doping Code (WADC) en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit een Registered Testing Pool (RTP) ingericht op basis van een in 2021 herziene risk assessment. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van medicijnen die op de dopinglijst voorkomen voorafgaande aan het gebruik een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereabouts-informatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde educatiesessie te volgen.

In 2021 waren er 8 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gedaald ten opzichte van 2020 (14 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2020 eveneens gedaald: 269 sporters aan het begin van het jaar 2021, versus 388 sporters bij aanvang 2020. Ook in 2021 dienden sporters slechts bij één instantie whereabouts-informatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie. De Dopingautoriteit maakt daarbij gebruik van de whereabouts-module van het mondiale administratie- en managementsysteem ADAMS en de door WADA in eigen beheer ontwikkelde app (Athlete Central). De Dopingautoriteit heeft in 2021 voor het achterhalen van de verblijfplaats van sporters ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter, Instagram en Facebook.

Uitgevoerde controles - algemeen

De Dopingautoriteit voerde in 2021 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren, buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties en professionele sportorganisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd maar, eventueel in opdracht van andere Anti-Doping Organisaties, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes

In het jaarplan voor 2021 was een nationaal programma van circa 2.700 dopingcontroles opgenomen. Van de beschikbare controles werd een percentage gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, voor noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit het overgrote deel van de beschikbare dopingcontroles vooraf verdeeld over de sportbonden. Aan de verdeling van de beschikbare dopingcontroles over de Nederlandse sportbonden (het ‘Testdistributieplan’) ligt een in 2021 herziene risicoanalyse ten grondslag. In deze uitgebreide risicoanalyse zijn onder meer parameters zoals: sport specifieke fysiologische eigenschappen, relevante dopingmiddelen, medaillekansen en incentives, nationale sportcontext, dopinggeschiedenis, anti-doping trends & wetenschappelijk onderzoek, beschikbare intelligence, de uitkomsten van eerdere testplannen en het seizoens- en carrièreverloop van de sporter meegenomen. Deze risicoanalyse wordt periodiek herhaald. Op basis van deze uitkomst worden sportdisciplines ingedeeld in een risicoklasse, op basis waarvan vervolgens de hoeveelheid dopingcontroles en dopingcontrole type worden toebedeeld.

Het nationaal programma – de uitvoering

De norm met betrekking tot het aantal te verrichten dopingcontroles in het kader van het nationale programma bedroeg in 2021 2.700 dopingcontroles. Ten gevolge van de wereldwijde COVID pandemie en de nationale gevolgen hiervan op de maatschappij en sport in het bijzonder heeft de uitvoering van de dopingcontroles diverse uitdagingen, drempels en problemen ondervonden.

In 2021 zijn in totaal 2.397 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd (het in 2020 uitgevoerde nationale programma omvatte 1.505 dopingcontroles). In veruit de meeste gevallen (1.880 maal) betrof het een urinecontrole. In 2021 zijn daarnaast ook 517 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een verdubbeling ten opzichte van 2020 (+99%). Deze stijging kan verklaard worden door het nagenoeg stilvallen van het dopingcontroleprogramma tijdens de eerste lockdown in 2020.

De 2.397 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden voor een groot deel plaats bij de Olympische/Paralympische zomer sportdisciplines en in iets mindere mate bij de Olympische/Paralympische winterdisciplines.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal controleprogramma

1. Roeien
2. Wielrennen
3. Schaatsen
4. Atletiek
5. Zwemmen

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 79%. Dit is een substantiële stijging ten opzichte van 2020 (65%). Deze stijging wordt voornamelijk verklaard door het grotendeels wegvallen van competities en evenementen ten gevolge van de COVID-pandemie in 2020. Van het totaal van 2.397 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.285 controles bij mannen uitgevoerd (54%) en 1.112 bij vrouwen (46%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden

De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) heeft buiten het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie.

Verschillende sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. Een deel van de uitgegeven offertes zijn door het annuleren van de evenementen ten gevolge van de pandemie en daaraan gekoppelde overheidsregels niet uitgevoerd.

Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 352 dopingcontroles uitgevoerd. Een stijging met een factor 2,26 ten opzichte van 2020, toen het in totaal 156 controles betrof. Deze stijging is toe te schrijven aan het gegeven dat de COVID-pandemie en het daarmee samenhangende overheidsbeleid met name in het 1^e deel van 2021 grote beperkingen in zich droeg. In het 2^e deel van het jaar zijn veel evenementen en competities weer volgens een regulier pre COVID-schema gaan lopen met als resultante een toenemende vraag.

De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (60%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden werd 61% bij mannen en 39% bij vrouwen uitgevoerd.

Dopingcontroles - totaal

De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2021. In totaal zijn er 2.749 dopingcontroles uitgevoerd.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles

1. Wielrennen
2. Roeien
3. Atletiek
4. Schaatsen
5. Zwemmen

Het totale aantal van 2.749 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een aanzienlijke stijging ten opzichte van 2020, toen er 1.661 dopingcontroles werden uitgevoerd.

Whereabouts-fouten

Er zijn in totaal 80 definitieve whereaboutsfouten geregistreerd door de Dopingautoriteit waarbij de datum van constatering in 2021 lag. Whereaboutsfouten kunnen bestaan uit missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen “het uur”/ het 60 minute time slot) en filing failures (het niet voldoen aan de verplichting tot het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).

Het aantal whereaboutsfouten is in 2021 ten opzichte van 2020 met factor 3,33 gestegen (toen betrof het 24 gevallen). De International Standard for Testing and Investigations (ISTI) 2021 en het daarbij horende Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) tezamen met de in 2021 aangepaste risicoanalyse van de sport in Nederland heeft ertoe geleid dat de testfrequentie per whereabouts plichtige sporter is toegenomen. Daar bovenop is ten gevolge de 2021 Olympische Zomerspelen in Tokio en de begin 2022 gehouden Olympische Winterspelen het zwaartepunt van de controles komen te liggen bij de controles buiten wedstrijdverband.

In 2021 is aan twaalf sporters een tweede whereaboutsfout opgelegd. Twee sporters van deze 12 hadden in 2020 een eerste whereaboutsfout opgelegd gekregen. Er zijn geen sporters geweest waarbij een derde whereaboutsfout is opgelegd.

De top drie van whereaboutsovertredingen in 2021 werd gevormd door leden van de Judo Bond, Atletiekunie en de Koninklijke Nederlandse Roei Bond waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereaboutsverplichtingen voldoen. In 2020 was eveneens de Atletiekunie de bond met de meeste whereaboutsfouten.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden

Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, hebben in 2021 - onder meer ten gevolge van de COVID-19 pandemie - een substantieel aantal geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, en wel doordat:

1. het stilleggen van competities, annulering van evenementen en het sluiten van training- faciliteiten;
2. er onvoldoende (DCO) capaciteit beschikbaar was om de opdracht binnen de gestelde termijn uit te voeren;
3. opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig zijn op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen;
4. de dopingcontroleofficial (DCO) een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst;
5. een dopingcontroleofficial een opgegeven adres aandoet en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereaboutsinformatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren, eventueel ook door controles te plannen voor een evenement van vergelijkbare orde, voor zover voorhanden.

Sport(tak) specifieke analyses

Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de World Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) van WADA bevat dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden. De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerde dopingcontroles binnen een sportdiscipline (een percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2021 is in 43% van de 2.379 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een stijging ten opzichte van het jaar 2020 (37%). De ESA-analyses werden additioneel aan het standaard laboratoriumanalysepakket verricht in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door roeien, wielrennen en atletiek.

In 36% van de 2.379 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is een ten opzichte van het jaar 2020 gestegen (29%). De analyses hebben plaatsgevonden in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door roeien, wielrennen en schaatsen.

Verder werden (eveneens als in 2020) verschillende monsters aanvullend op testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon, ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s)en Homologe Bloed Transfusies (HBT’s).

In 2021 is het overgrote deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een heranalyse uit te kunnen voeren.

De Dopingautoriteit heeft voor 2021 aan alle geldende verplichtingen van de WADA TDSSA voldaan.

Onaangekondigde dopingcontroles

Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 74% en is in verhouding tot 2020 gestegen (63%). Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles

De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sport breed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort

Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) programma worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, verspreid over een langere periode, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen.

Er zijn in totaal 370 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort, waarvan 286 ten behoeve van het nationale programma van de Dopingautoriteit. Het aantal uitgevoerde ABP-controles ten behoeve van het nationaal programma is ten opzichte van 2020 sterk gestegen (factor 2,2); toen werden er 131 monsters afgenomen.

De 370 ABP bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: wielrennen, roeien, schaatsen, atletiek, triathlon, zwemmen, para-zwemmen en mixed martial arts.

De bevindingen

In 2021 zijn 14 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 13 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd. Eenmaal betrof het een niet-analytische bevinding.

Het aantal afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 14 dossiers op de 2.749 uitgevoerde dopingcontroles 0,5%. In vergelijking met het aantal uitgevoerde urinecontroles is dit 0,7%. Het percentage afwijkende bevindingen is gedaald ten opzichte van het percentage over 2020 (1,0%).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was

Van de 13 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het in één van de dossiers om een atypische bevinding, specifiek vervolgonderzoek was niet nodig om vast te (kunnen) stellen of er sprake was van een mogelijke dopingovertreding gezien het gegeven dat gelijktijdig er meerdere stoffen gevonden waren die in aanmerking kwamen voor het vaststellen van een dopingovertreding. Zie ook tabel 2.8.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie

In negen gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.

In één geval is, voordat het bindende resultaat door de Dopingautoriteit aan de bond gemeld werd, door de GDS-commissie alsnog een medische dispensatie verleend voor het gebruik van de geconstateerde stof. Deze sporter was niet opgenomen in de Registered Testing Pool van de Dopingautoriteit. Dit dossier kon derhalve alsnog gesloten worden en is eveneens niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. het gebruik van medicatie volgens een toegestane toedieningswijze

In één geval bleek tijdens de beoordeling van de dopingzaak dat er sprake was van het gebruik van medicatie volgens een toegestane toedieningswijze. Dit dossier kon gesloten worden en is derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.

Dossiers die gesloten werden ten gevolge van overige redenen

In één geval bleek tijdens de beoordeling van de dopingzaak dat de betreffende sporter ten tijde van de dopingcontrole geen lid meer was van de sportbond. Dit dossier kon derhalve niet verder opgevolgd worden. In één geval is een schikking getroffen met de betreffende IF.

Stoffenindeling volgens WADA Prohibited list

Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2021 werd over de voornoemde 13 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 14 maal een (afbraakproduct van een) stof aangetroffen. Eén urinemonster bevatte twee dopinggeduide stoffen. Alle overige urinemonsters bevatte (afbraakproducten van) één dopinggeduide stof. De categorie stimulantia scoorde met 10 gevallen van de 14 het hoogst in 2021.

Mogelijke dopingovertredingen/ aanhangig gemaakte zaken

De Dopingautoriteit heeft uiteindelijk in 2021 één zaak (versus 4 in 2020) aanhangig gemaakt omdat deze mogelijk in strijd was met de reglementen van de betreffende bond. Deze zaak betrof een mannelijke powerlifter.

Het aantal geconstateerde overtredingen, vastgesteld op Nederlands grondgebied en vallend onder het nationale programma, bedraagt 0,04% (1 zaak onder nationale antidopingregelgeving op 2.397 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma).

1. Tevens zijn initieel metabolieten van nandrolon aangetroffen. Het IRMS resultaat voor deze bevindingen is echter negatief waardoor dit als atypisch is aangemerkt (en niet als belastend).