Dopingcontroles

De controlepraktijk

Algemeen
In 2017 is verder invulling gegeven aan het dopingcontrolebeleid zoals dat in nauwe samenwerking met NOC*NSF tot stand werd gebracht. Bij de dopingcontroles ligt het accent op de absolute top van de Nederlandse sport.
Daarnaast heeft de Dopingautoriteit gerichte controles in kunnen zetten op specifieke individuen en/of groepen op competitieniveaus direct onder de absolute top. Het aantal vervolgonderzoeken en specifieke, aanvullende analyses nam wederom in 2017 verder toe. Veel aandacht is eveneens besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.
Met het oog op het toenemende aantal uit te voeren dopingcontroles in 2017 en 2018 heeft de Dopingautoriteit in 2016 en 2017 nieuwe dopingcontroleofficials (DCO’s) opgeleid. In totaal zijn er (verdeeld over twee opleidingsrondes) 11 nieuwe dopingcontroleofficials opgeleid. Een deel van hen rondde de interne opleiding in 2017 af. 1 DCO’s heeft in 2017 vanwege persoonlijke omstandigheden de arbeidsovereenkomst met de Dopingautoriteit opgezegd. Voor 3 DCO’s is om diverse redenen het arbeidscontract niet verlengd of beëindigd. Helaas kwam in 2017 een dopingcontroleofficial volledig onverwacht te overlijden. Daarmee kwam het totaal aantal inzetbare dopingcontroleofficials eind 2017 op 20. Dit aantal is hiermee gedaald tot onder het optimum.
Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultanten een directe informatie-uitwisseling, een optimale samenwerking en een slagvaardige taakuitvoering.
Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft is echter onbekend.

Registered Testing Pool (RTP)
Voortvloeiend uit de uitwerking van de herziene World Anti-Doping Code (WADC) en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit haar Registered Testing Pool (RTP) opnieuw ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van eventuele medicijnen vooraf een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereaboutsinformatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde voorlichtingsbijeenkomst bij te wonen.

In 2017 waren er 12 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gedaald ten opzichte van 2016 (13 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2016 gestegen: 322 sporters aan het begin van het jaar 2017, versus 317 sporters bij aanvang 2016. Ook in 2017 dienden sporters slechts bij één instantie whereaboutsinformatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie.
De Dopingautoriteit is medio 2017 stapsgewijs gestart met het in gebruik nemen van de whereaboutsmodule van het mondiale administratie- en managementsysteem ADAMS, waarbij Sportergegevens (het in eigen beheer ontwikkelde whereaboutssysteem van de Dopingautoriteit) uitgefaseerd zal worden. Het centraliseren van de whereaboutsinformatie in een systeem draagt bij aan een efficiënte onderlinge samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de Dopingautoriteit, internationale federaties en buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties. Maar ook, en belangrijker, helpt het de betrokken sporters om op eenduidige en consequente manier aan hun verplichtingen te voldoen.
De Dopingautoriteit heeft in 2017 - evenals voorgaande jaren – ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter en Facebook.

Uitgevoerde controles - algemeen
De Dopingautoriteit voerde in 2017 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren en buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd, maar, eventueel in opdracht van andere ADO’s, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes
Evenals voorgaande jaren hebben VWS en NOC*NSF voor 2017 geldbedragen beschikbaar gesteld waaruit de kosten van de uitvoering van het nationaal controleprogramma ten behoeve van de Nederlandse sportbonden voldaan kunnen worden. Het totale beschikbare budget maakte in 2017 een nationaal programma van circa 2.250 dopingcontroles mogelijk. In lijn met het met NOC*NSF overeengekomen beleid waren hiervan ca. 600 controles gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit de overige ca. 1.650 urinecontroles verdeeld over de sportbonden. Aan deze verdeling ligt een mathematisch verdeelmodel ten grondslag - gebaseerd op internationale richtlijnen - waarin onder meer de sport specifieke fysiologische eigenschappen en de internationale en nationale dopingincidentie-statistieken zijn meegenomen.

Het nationaal programma – de uitvoering
In 2017 zijn in totaal 2.408 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd. In veruit de meeste gevallen (2.115 maal) betrof het een urinecontrole. In 2017 zijn daarnaast ook 293 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een verdere stijging ten opzichte van 2016 (+20%).
De 2.408 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden plaats bij 31 Olympische sportbonden en 17 niet-Olympische sportbonden, in de verhouding 91:9. Bij een aantal niet-Olympische en niet dopinggevoelige sporten zijn geen dopingcontroles uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de denksporten.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal controleprogramma

1. Schaatsen
2. Wielrennen
3. Atletiek
4. Zwemmen
5. Roeien

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 55%. Dit is in lijn met 2016 (57%).
Van het totaal van 2.408 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.327 controles bij mannen uitgevoerd (55%) en 1.081 bij vrouwen (45%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden
De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB), de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie (KNWU) en de Atletiekunie hebben buiten het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie. Daarnaast heeft NOC*NSF additionele dopingcontroles uit laten voeren bij sporters die zich gekwalificeerd hadden voor de Olympische en Paralympische (winter) Spelen in PyeongChang, voor zover deze sporters nog niet in de RTP van de Dopingautoriteit waren opgenomen.
Verschillende Nederlandse bonden en sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 600 dopingcontroles uitgevoerd. Een daling van circa 17,5% ten opzichte van 2016, toen het in totaal 727 controles betrof. Deze daling is deels toe te schrijven aan het onderbrengen van dopingcontroles bij internationale schaatswedstrijden in Nederland bij (commerciële) buitenlandse service providers.
De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (89%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden werden 374 mannen en 226 vrouwen gecontroleerd.

Dopingcontroles - totaal
De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2017. In totaal zijn er 3.008 dopingcontroles uitgevoerd.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles

1. Wielrennen
2. Schaatsen
3. Atletiek
4. Zwemmen
5. Voetbal

Het totale aantal van 3.008 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een stijging van 7,9% ten opzichte van 2016, toen werden er 2.788 dopingcontroles uitgevoerd.

Whereabouts-fouten
Er zijn in 2017 in totaal 46 definitieve whereabouts-fouten geregistreerd. Whereabouts-fouten kunnen bestaan uit Missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen “het uur” / 60 minute time slot) en Filing failures (het niet voldoen aan het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).
Het aantal whereabouts-fouten is in 2017 gestegen ten opzichte van 2016 met 59% (toen betrof het 29 gevallen). In 2017 is aan drie sporters een tweede whereabouts-fout opgelegd in een periode van twaalf maanden. Er zijn geen sporters geweest waarbij een derde whereabouts-fout in een periode van 12 maanden is opgelegd.

De top van het totaal aantal definitief geregistreerde whereabouts-fouten werd gevormd door de Roeibond, Atletiekunie, Zwembond, Wielren Unie en de Schaatsbond, waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereaboutsverplichtingen voldoen. In 2017 was de Roeibond de bond met de meeste whereabouts-fouten versus de Atletiekunie en de Zwembond in 2016.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden
Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, hebben in 2017 42 geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, en wel doordat:
1) opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig zijn op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen.
2) de dopingcontroleofficial een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst.
3) een dopingcontroleofficial (DCO) een opgegeven adres aandoet en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereabouts informatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren dan wel een evenement van vergelijkbare orde in te plannen.

Sport(tak) specifieke analyses
Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de Wereld Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document Sport Specific Analysis (TDSSA) bevat als onderdeel van de International Standard for Testing and Investigations dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden.
De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerd dopingcontroles binnen een sportdiscipline (percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2017 zijn in 50% van de 2.408 controles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een stijging ten opzichte van het jaar 2016 (47%). De ESA-analyses gebeurden in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door schaatsen, wielrennen, atletiek, zwemmen en voetbal.

In 41% van de 2.408 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is een stijging ten opzichte van het jaar 2016 (39%).Dit gebeurde in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door schaatsen, wielrennen, atletiek, zwemmen en voetbal.

Verder werden (eveneens als in 2016) verschillende monsters aanvullend op insuline en/of testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is veelvuldig bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon en ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s).

In 2017 is een deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een her-analyse uit te kunnen voeren.

Onaangekondigde dopingcontroles
Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 46% en is in verhouding tot 2016 gelijk gebleven. Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles
De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sportbreed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort
Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen in de tijd, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen. In 2017 zijn het aantal bloedcontroles ten behoeve van het ABP verder verhoogd. Er zijn in totaal 171 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Deze bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, schaatsen, triatlon, wielrennen en zwemmen. Het aantal uitgevoerde ABP controles is ten opzichte van 2016 gestegen; toen werden er 152 monsters afgenomen.

Mobiel dopingcontrolestation
De Dopingautoriteit heeft de beschikking over een mobiel dopingcontrolestation, waarbij eveneens de mogelijkheid van bloedafname is geïncorporeerd. Het kan ingezet worden op locaties waar moeilijk een vast dopingcontrolestation is in te richten of daar waar dopingcontrolestations niet aan de gestelde criteria voldeden. Het mobiel dopingcontrolestation is in 2017 onder meer ten behoeve van buitensporten als het wielrennen en de hippische sporten, en ten behoeve van de klim- en bergsport ingezet.

De bevindingen
In 2017 zijn 71 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 68 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd en driemaal betrof het een niet analytische bevinding.
Het aantal afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 71 dossiers op de 3.008 uitgevoerde dopingcontroles 2,4%. In vergelijk met het aantal uitgevoerde urinecontroles is dit 2,7%. Het percentage is 0,8% lager dan het percentage over 2016 (3,2%). De oorzaak kan vooral verklaard worden in een afname van het aantal dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was (zie hieronder).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was
Van de 68 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het bij 40 dossiers om atypische bevindingen waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig is om vast te (kunnen) stellen of er sprake is van een mogelijke dopingovertreding. Dit is een daling van 34% ten opzichte van 2016 (61 dossiers). Deze daling is een gevolg van de ingebruikname van ADAMS door de Dopingautoriteit in 2017 en de daarbij mondiaal beschikbaar gekomen longitudinale informatie van sporters, alsmede een uitvloeisel van de invoering van het steroïden paspoort.
30 maal betrof het zaken waarin (uitsluitend) een testosteron/epi testosteron ratio groter dan 4 werd geconstateerd. Additioneel ging het in 10 gevallen om een afwijkende (steroïden) paspoort bevinding. De Dopingautoriteit heeft in 2017 waar nodig (op basis van het steroïden paspoort van de sporter) de isotopenratio massaspectrometrie analyse (IRMS) geïnitieerd en/of aanvullende dopingcontroles uitgevoerd. Het vervolgonderzoek toonde aan dat het atypische resultaat niet door exogene factoren veroorzaakt werd. Deze resultaten werden door de Dopingautoriteit als niet belastend afgegeven.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie
In vijf gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.
In drie gevallen is, voordat het bindende resultaat door de Dopingautoriteit aan de bond gemeld werd, door de GDS-commissie alsnog een medische dispensatie verleend voor het gebruik van de geconstateerde stof. De betreffende sporters waren niet opgenomen in de Registered Testing Pool van de Dopingautoriteit. Deze dossiers konden derhalve alsnog gesloten worden en zijn eveneens niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond.

Indeling volgens WADA Prohibited list
Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2017 werd over de voornoemde 68 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 92 maal een (afbraakproduct van een) stof, een verhoogde T/E waarde, dan wel een atypisch steroïdprofiel aangetroffen.

Twee urinemonsters bevatte vijf dopinggeduide stoffen en/of afbraakproducten daarvan, één monster bevatte (afbraakproducten van) vier dopinggeduide stoffen, twee monsters bevatten (afbraakproducten van) drie dopinggeduide stoffen en 9 monsters bevatte (afbraakproducten van) twee dopinggeduide stoffen.

In 61 van de 92 gevallen waren er bevindingen in de categorie anabole middelen. 19 maal betrof het stimulantia en 4 maal werden er (afbraakproducten van) cannabinoïden aangetroffen. In de laatste twee genoemde categorieën betreft het een stijging ten opzichte van 2016.

Het percentage in de categorie anabole middelen daalde in vergelijking met 2016 circa 23%. Deze daling wordt veroorzaakt door een lager aantal urinemonsters met een T/E ratio groter dan 4 en/of met een atypisch steroïdprofiel (van 61 naar 40). Het aantal aangetroffen middelen in deze categorie is echter toegenomen ten opzichte van 2016 (van 18 naar 21).

Vastgestelde overtredingen / aanhangig gemaakte zaken
De Dopingautoriteit heeft in 2017 in een vijftal zaken de betreffende sporters een sanctievoorstel gedaan alvorens de zaak aanhangig te maken bij de desbetreffende sportbond. Alle sporters hebben het sanctie voorstel geaccepteerd. In één van deze vijf gevallen betrof het een overtreding die door de internationale atletiek federatie was vastgesteld en waarvan het resultaat management was over gedragen aan de Dopingautoriteit.

In één geval is het dossier door de Dopingautoriteit gesloten daar bewijs is gevonden dat de bevinding tot stand gekomen ten gevolge van een medische aandoening. Deze was tot het moment van controle onbekend bij betrokkene.
In één geval heeft de Dopingautoriteit een lopende zaak teruggetrokken ten gevolge van omissies in het TUE traject bij een andere antidopingorganisatie.
In een ander geval zijn een tweetal bevindingen gevoegd in 1 zaak daar het dezelfde sporter betrof die zeer kort na elkaar gecontroleerd tweemaal is.
De Dopingautoriteit heeft in 2017 15 zaken (versus 14 in 2016) in 8 verschillende sporten aanhangig gemaakt omdat deze mogelijk in strijd waren met de reglementen van de betreffende bond. In één geval betrof het een resultaat van een (door de Dopingautoriteit) in Nederland uitgevoerde dopingcontrole bij een buitenlandse atleet onder (inter)nationale anti-dopingregelgeving. Het resultaatmanagement van deze controle is door de Dopingautoriteit aan de betreffende Nationale Anti-Doping Organisatie (NADO) ter afhandeling overgedragen.
Het betrof in totaal 15 verschillende personen (14 mannen en 1 vrouw). Het honk- en/of softbal, de krachtsport en de vechtsporten waren met drie zaken het meest vertegenwoordigd.
Het totaal aantal zaken waarbij de Dopingautoriteit betrokken was bij de afhandeling komt daarmee op 23.

Het aantal behandelde zaken verricht op Nederlands grondgebied, door de Dopingautoriteit en vallend onder het nationale programma bedraagt 0,8% (19 zaken onder nationale anti-dopingregelgeving op 2.408 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma). Dit percentage ligt onder het geformuleerde streven voor 2017 van maximaal 1% positieve gevallen bij Nederlandse sporters.

* Betreft een controle in Italië onder internationale anti-dopingregels waarbij het resultaatmanagement door de IF is overgedragen aan de Dopingautoriteit
** Betreft dezelfde sporter.