Dopingcontroles

De controlepraktijk

Algemeen

In 2016 is verder invulling gegeven aan het dopingcontrolebeleid zoals dat in 2007 in nauwe samenwerking met NOC*NSF tot stand werd gebracht. Bij de dopingcontroles ligt het accent op de absolute top van de Nederlandse sport. Daarnaast heeft de Dopingautoriteit incidentele / gerichte controles in kunnen zetten op specifieke individuen en/of groepen op competitieniveaus direct onder de absolute top. Het aantal vervolgonderzoeken en specifieke, aanvullende analyses nam wederom verder toe. Veel aandacht is eveneens besteed aan de zogeheten “whereabouts”. Een deel van de topsporters dient, indien zij behoren tot de Nationale of Internationale Registered Testing Pool, een deel van de dagelijkse activiteiten kenbaar te maken aan de Dopingautoriteit of de Internationale Federatie.
Met het oog op het toenemende aantal uit te voeren dopingcontroles in 2017 en 2018 heeft de Dopingautoriteit in 2016 - na een uitgebreide selectieprocedure - nieuwe dopingcontrole-officials (DCO’s) opgeleid. In totaal zijn er (verdeeld over twee opleidingsrondes) 11 nieuwe dopingcontroleofficials opgeleid. Een deel van hen verkreeg in 2016 ook de accreditatie. Daarmee kwam het totaal aantal inzetbare dopingcontroleofficials eind 2016 op 19.
Het proces Intelligence & Investigations maakt deel uit van de afdeling Handhaving & Opsporing. De samenvoeging van de processen Dopingcontrole en Intelligence & Investigations heeft als resultanten een verbeterde samenwerking, een verbeterde informatie-uitwisseling en een slagvaardigere taakuitvoering. Tweewekelijks vindt er een Zaken in Onderzoek overleg (ZIO) plaats tussen het Hoofd van de afdeling, de accountmanager/teamleider dopingcontroleurs en de intelligence-officer. In dit overleg worden onder andere de voortgang en actualiteit in bestaande onderzoeken besproken. Tevens worden er concrete afspraken gemaakt over de te volgen onderzoeksstrategieën.
Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben daarnaast ook een belangrijke preventieve functie. Over het aantal via dopingcontroles opgespoorde dopingovertredingen en over de aard van die overtredingen wordt in dit hoofdstuk verslag gedaan. Het aantal sporters dat op basis van het dopingcontroleprogramma heeft afgezien van dopinggebruik of het gebruik gestaakt heeft is echter onbekend.

Registered Testing Pool (RTP)

Voortvloeiend uit de uitwerking van de herziene World Anti-Doping Code (WADC) 2015 en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit haar Registered Testing Pool (RTP) opnieuw ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van eventuele medicijnen vooraf een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatiecommissie Sporter Commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereabouts informatie op te geven, en een door de Dopingautoriteit georganiseerde voorlichtingsbijeenkomst bij te wonen.

In 2016 waren er 13 sportbonden met sporters in de RTP. Dit aantal is gedaald ten opzichte van 2015 (14 sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2015 ook licht gedaald: 317 sporters aan het begin van het jaar 2016, versus 331 sporters bij aanvang 2015. Ook in 2016 dienden sporters slechts bij één instantie whereabouts op te geven, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel de internationale federatie. Voor het raadplegen van whereabouts-informatie van internationale federaties betreffende Nederlandse sporters heeft de Dopingautoriteit leesbevoegdheden in het mondiale administratie- en management-systeem ADAMS. Hierdoor is het mogelijk dat de Dopingautoriteit whereabouts-informatie van Nederlandse sporters in kan zien die niet rechtstreeks aan de Dopingautoriteit is aangeleverd. Zodoende is de actualiteit van de voor de Dopingautoriteit beschikbare informatie ook langs deze weg gewaarborgd.

De Dopingautoriteit heeft in 2016 - evenals voorgaande jaren – ook veelvuldig gebruik gemaakt van de informatie afkomstig van externe bronnen, zoals onder meer websites van nationale en internationale federaties, Twitter en Facebook. De door de Dopingautoriteit ontwikkelde whereabouts website (en bijbehorende whereabouts App voor op de smartphone) verschafte zowel algemene als meer gedetailleerde informatie over sporters, teams en trainingslocaties. De whereabouts App is in 2016 in lijn gebracht met de verschillende doorontwikkelde smartphone besturingssystemen en daarmee gepaard gaande veiligheidsnormen.

Uitgevoerde controles - algemeen

De Dopingautoriteit voerde in 2016 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het nationaal programma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren en buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd, maar, eventueel in opdracht van andere ADO’s, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het nationaal programma – de principes

Evenals voorgaande jaren hebben VWS en NOC*NSF voor 2016 geldbedragen beschikbaar gesteld waaruit de kosten van de uitvoering van het nationaal controleprogramma ten behoeve van de Nederlandse sportbonden voldaan kunnen worden. Een deel van het voor 2015 beschikbaar gestelde controlebudget (5%) werd bovendien naar 2016 doorgeschoven. Deze reallocatie was een welkome aanvulling in 2016, mede gezien het grote aantal Nederlandse sporters dat deelnam aan de Olympische en Paralympische Spelen in Rio de Janeiro. Het totale beschikbare budget maakte in 2016 een nationaal programma van iets meer dan 1.800 dopingcontroles mogelijk. In lijn met het met NOC*NSF overeengekomen beleid waren hiervan ca. 600 controles gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit de overige ca. 1.200 urinecontroles verdeeld over de sportbonden. Aan deze verdeling ligt een mathematisch verdeelmodel ten grondslag - gebaseerd op internationale richtlijnen - waarin onder meer de sport-specifieke fysiologische eigenschappen en de internationale en nationale dopingincidentie-statistieken zijn meegenomen.

Het nationaal programma – de uitvoering

In 2016 zijn in totaal 2.061 dopingcontroles als onderdeel van het nationaal controleprogramma uitgevoerd. In veruit de meeste gevallen (1.817 maal) betrof het een urinecontrole. In 2016 zijn daarnaast ook 244 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een substantiële stijging ten opzichte van 2015 (+325%).
De 2.061 dopingcontroles in het kader van het nationaal controleprogramma vonden plaats bij 31 Olympische sportbonden en 18 niet-Olympische sportbonden, in de verhouding 91:9. Bij een aantal niet-Olympische en niet dopinggevoelige sporten zijn geen dopingcontroles uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de denksporten.

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het nationaal programma was 57%. Ten opzichte van 2015 is het percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband flink gestegen (in 2015 was dit 46,8%). Deze stijging is mede een gevolg van de integratie van Intelligence & Investigations in de afdeling Handhaving & Opsporing: deze integratie maakte het vaker mogelijk om gerichte targetcontroles uit te voeren. Van het totaal van 2.061 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.101 controles bij mannen uitgevoerd (53,4%) en 960 bij vrouwen (46,6%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden

De Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) en de Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie (KNWU) hebben buiten het nationale programma een additioneel dopingcontroleprogramma gefinancierd ten behoeve van de Nederlandse competitie. Daarnaast heeft NOC*NSF additionele dopingcontroles uit laten voeren bij sporters die zich gekwalificeerd hadden voor de Olympische en Paralympische Spelen in Rio de Janeiro, voor zover deze sporters nog niet in de RTP van de Dopingautoriteit waren opgenomen. Verschillende Nederlandse bonden en sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van internationale evenementen in Nederland. Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 727 dopingcontroles uitgevoerd. Een stijging van circa 7% ten opzichte van 2015.
De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (84,3%). Door het relatief grote aantal additionele dopingcontroles buiten wedstrijdverband ten behoeve van NOC*NSF ligt dit percentage lager dan in 2015. Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden werden 459 mannen en 268 vrouwen gecontroleerd.

Dopingcontroles - totaal

De controles, uitgevoerd als onderdeel van het nationaal controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2016. In totaal zijn er 2.788 dopingcontroles uitgevoerd.

Het totale aantal van 2.788 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een stijging van 15,4% ten opzichte van 2015, toen werden er 2.416 dopingcontroles uitgevoerd.

Whereabouts-fouten

Er zijn in 2016 in totaal 29 whereabouts-fouten geregistreerd. Hiervan zijn 23 fouten definitief, en op het moment van het opstellen van dit jaarverslag zijn nog zes whereabouts-fouten in procedure. Whereabouts-fouten kunnen bestaan uit Missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie binnen het one hour time slot) en Filing failures (het niet voldoen aan het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).
Het aantal whereabouts-fouten is in 2016 gestegen ten opzichte van 2015 (toen betrof het 24 gevallen). In 2016 is aan zes sporters een tweede whereabouts-fout opgelegd in een periode van twaalf maanden. Er zijn geen sporters geweest waarbij een derde whereabouts-fout in een periode van 12 maanden is opgelegd.

De top van het totaal aantal definitief geregistreerde whereabouts-fouten werd gevormd door de Atletiekunie, de Zwembond, de Gymnastiek Unie, de Judobond en de Wielrenunie, waarbij opgemerkt dient te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereabouts verplichtingen voldoen. In 2016 waren de Atletiekunie en de Zwembond de bonden met de meeste whereabouts-fouten versus de Wielrenunie in 2015.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden

Naast de controles die geen doorgang konden vinden dankzij een Missed test, hebben in 2016 93 geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden om andere redenen, en wel doordat:

1. opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig zijn op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen.
2. >de dopingcontroleofficial een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst.
3. een dopingcontroleofficial (DCO) een opgegeven adres aandoet en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereabouts informatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel out-of-competition controles als in-competition controles. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren dan wel een evenement van vergelijkbare orde in te plannen.

Sport(tak) specifieke analyses

Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de Wereld Anti-Doping Code (WADC) voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document Sport Specific Analysis (TDSSA) bevat als onderdeel van de International Standard for Testing and Investigations dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden.
De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerd dopingcontroles binnen een sportdiscipline (percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket). In 2016 is de verplichte TDSSA geëvalueerd en zijn de voorgeschreven percentages verder aangescherpt. In 2016 is bij het uitvoeren van de sport specifieke analysen (deels) reeds rekening gehouden met voorgenomen wijzigingen die in 2017 van kracht zullen worden. Mede hierdoor is het aantal uitgevoerde aanvullende sportspecifieke analyses aanzienlijk hoger is dan in 2015. In 2016 zijn in 47% van de 2.061 controles ten behoeve van het nationale programma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een substantiële stijging ten opzichte van het jaar 2015 (34%). De ESA-analyses gebeurden in verschillende relevante sporttakken.

In 39% van de 2.061 controles ten behoeve van het nationale programma zijn de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op de aanwezigheid van humaan groeihormoon (GH) of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit gebeurde in verschillende sporttakken.

Verder werden (eveneens als in 2015) verschillende monsters aanvullend op insuline en/of testosterongebruik geanalyseerd. Tevens is veelvuldig bloed afgenomen voor de controle op groeihormoon, ESA’s en Hemoglobin Based Oxygen Carriers (HBOC’s). In 2016 is een deel van de urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een heranalyse uit te kunnen voeren.

Onaangekondigde dopingcontroles

Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) is in verhouding tot 2015 flink gestegen en kwam uit op 46%. Deze stijging komt voornamelijk voort uit het toegenomen aantal uitgevoerde dopingcontroles buiten wedstrijdverband in het kader van het nationale controleprogramma en door het additionele programma van NOC*NSF, dat volledig buiten wedstrijdverband is uitgevoerd. Nagenoeg alle dopingcontroles waren zonder vooraankondiging aan de atleet (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Targetcontroles

De Dopingautoriteit heeft de bevoegdheid tot het uitvoeren van zogenaamde targetcontroles. Deze dopingcontroles worden in specifieke gevallen en op basis van vooraf vastgestelde criteria uitgevoerd. Targetcontroles hebben sportbreed plaatsgevonden, met de nadruk op enkele specifieke sporten en individuen waar incidenteel ook op het niveau onder de absolute top is gecontroleerd. Meer hierover is te lezen in het hoofdstuk Intelligence & Investigations.

Atleet Biologisch Paspoort

Het op projectbasis gestarte Atleet Biologisch Paspoort (ABP) vormt inmiddels een integraal onderdeel van het nationaal dopingcontrole programma van de Dopingautoriteit. Binnen het ABP worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen. In 2016 is binnen het nationale programma het aantal controles waarvan de resultaten in het ABP verwerkt worden, gestegen. Bovendien is de testfrequentie verhoogd als dat voor het opstellen van het gewenste profiel nodig was. Er zijn in totaal 152 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Deze bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, schaatsen, triathlon, wielrennen en zwemmen. Het aantal uitgevoerde ABP controles is ten opzichte van 2015 meer dan verdubbeld; toen werden er 67 monsters afgenomen.

Mobiel dopingcontrolestation

De Dopingautoriteit heeft de beschikking over een mobiel dopingcontrolestation, waarbij eveneens de mogelijkheid van bloedafname is geïncorporeerd. Het kan ingezet worden op locaties waar moeilijk een vast dopingcontrolestation is in te richten of daar waar dopingcontrolestations niet aan de gestelde criteria voldoen. Het mobiel dopingcontrolestation is in 2016 onder meer ten behoeve van buitensporten als het wielrennen en de hippische sporten, en ten behoeve van de klim- en bergsport ingezet.

De bevindingen

In 2016 zijn 88 dossiers met afwijkende (analytische en niet-analytische) bevindingen bij de Dopingautoriteit geregistreerd. In 86 gevallen werden er afwijkende A-delen van urinemonsters geconstateerd en tweemaal betrof het een niet analytische bevinding.
Het aantal afwijkende bevindingen (inclusief de niet-analytische bevindingen) is met 88 dossiers op de 2.788 uitgevoerde dopingcontroles 3,2%. In vergelijking met het aantal uitgevoerde urinecontroles (zonder de bloedcontroles mee te tellen) is dit 3,5%. Het percentage van 3,2% is 2,3% lager dan hetzelfde percentage over 2015 (5,5%). De oorzaak kan vooral verklaard worden in een afname van het aantal dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was (zie hieronder).

Dossiers waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig was

Van de 86 geregistreerde dossiers met afwijkende A-delen van urinemonsters gaat het bij 61 dossiers om atypische bevindingen waarvoor specifiek vervolgonderzoek nodig is om vast te (kunnen) stellen of er sprake is van een mogelijke dopingovertreding. Dit is een daling van 43% ten opzichte van 2015 (107 dossiers). Deze daling is een gevolg van de ingebruikname van ADAMS door de Dopingautoriteit in 2016 en de daarbij mondiaal beschikbaar gekomen longitudinale informatie van sporters, alsmede een uitvloeisel van de invoering van het steroïden paspoort.
50 maal betrof het zaken waarin (uitsluitend) een testosteron/epi testosteron ratio groter dan 4 werd geconstateerd. Additioneel ging het in 11 gevallen om een afwijkende (steroïden) paspoort bevinding. De Dopingautoriteit heeft in 2016 in alle gevallen de isotopenratio massaspectrometrie analyse (IRMS) geïnitieerd en/of aanvullende dopingcontroles uitgevoerd. Het vervolgonderzoek toonde aan dat het atypische resultaat niet door exogene factoren veroorzaakt werd. Deze resultaten werden door de Dopingautoriteit als niet belastend afgegeven.

Dossiers die gesloten werden i.v.m. verstrekte medische dispensatie

In drie gevallen bleek dat voorafgaand aan de controle reeds een medische dispensatie was verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof. Deze dossiers konden gesloten worden en zijn derhalve niet aanhangig gemaakt bij de tuchtcommissie van de desbetreffende sportbond.
In vier gevallen is, voordat het bindende resultaat door de Dopingautoriteit aan de bond gemeld werd, door de GDS-commissie alsnog een medische dispensatie verleend voor het gebruik van de geconstateerde stof (de betreffende sporters waren niet opgenomen in de Registered Testing Pool van de Dopingautoriteit). Deze dossiers konden derhalve alsnog gesloten worden en zijn eveneens niet aanhangig gemaakt bij de desbetreffende sportbond.

Indeling volgens WADA Prohibited list

Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2016 werd over de voornoemde 86 afwijkende A-delen van urinemonsters in totaal 110 maal een (afbraakproduct van een) stof, een verhoogde T/E waarde, dan wel een atypisch steroïdprofiel aangetroffen.

Eén urinemonster bevatte zeven dopinggeduide stoffen en/of afbraakproducten daarvan, één monster bevatte (afbraakproducten van) vijf dopinggeduide stoffen, twee monsters bevatten (afbraakproducten van) drie dopinggeduide stoffen en 10 monsters bevatte (afbraakproducten van) twee dopinggeduide stoffen.

In 79 van de 110 gevallen waren er bevindingen in de categorie anabole middelen. Zes maal betrof het glucocorticosteroïden en zeven maal werden er (afbraakproducten van) hormoon- en metabole modulatoren aangetroffen. Twee maal werden er (afbraakproducten van) peptide hormonen, groeifactoren en verwante stoffen aangetroffen. In de laatste drie genoemde categorieën betreft het een stijging ten opzichte van 2015.

Het percentage in de categorie anabole middelen daalde in vergelijking met 2015 met circa 29%. Deze daling wordt veroorzaakt door een lager aantal urinemonsters met een T/E ratio groter dan 4 en/of met een atypisch steroïdprofiel. Het aantal aangetroffen middelen in deze categorie is echter meer dan verdriedubbeld ten opzichte van 2015.

Aanhangig gemaakte zaken

De Dopingautoriteit heeft in 2016 in twee zaken de betreffende sporters een sanctievoorstel gedaan alvorens de zaak aanhangig te maken bij de desbetreffende sportbond. Beide sporters hebben het sanctievoorstel geaccepteerd. De Dopingautoriteit heeft in 2016 14 zaken (versus 17 in 2015) in 11 verschillende sporten aanhangig gemaakt bij de betreffende sportbond omdat deze mogelijk in strijd waren met de reglementen van de betreffende bond. Het betrof in totaal 14 verschillende personen (13 mannen en 1 vrouw). Het powerliften was met 3 zaken het meest vertegenwoordigd.
Daarnaast behandelde de Dopingautoriteit drie overtredingen die werden vastgesteld door NADO Vlaanderen en 1 overtreding die werd vastgesteld door de Franse NADO (AFLD), waarmee het totaal aantal tuchtprocedures waarbij de Dopingautoriteit betrokken was op 20 kwam.
Het aantal aangedragen zaken verricht op Nederlands grondgebied, door de Dopingautoriteit en vallend onder het nationale programma bedraagt 0,8% (16 zaken onder nationale anti-dopingregelgeving op 2.061 dopingcontroles ten behoeve van het nationale programma). Dit percentage ligt onder het geformuleerde streven voor 2016 van maximaal 1% positieve gevallen bij Nederlandse sporters.