Dopingcontroles

DE CONTROLEPRAKTIJK

Algemeen

Dopingcontroles vormen het belangrijkste beschikbare analytisch opsporingsmiddel om dopingovertredingen op te sporen, maar de controles hebben tevens een belangrijke preventieve functie. Beide aspecten zijn van belang bij de distributie en uitvoering van dopingcontroles. Dopingcontroles worden daar en dan ingezet waar de kans op het voorkomen en/of vaststellen van een dopingovertreding het grootst is. Onderdeel hiervan zijn de risicoprofilering van de Nederlandse sport en de zogenoemde targetcontroles. De inzet van dopingcontroles dragen enerzijds bij aan een eerlijke(re) competitie, anderzijds aan de (bescherming van) de gezondheid van de sporter.

De Nederlandse topsport is het primaire werkterrein van de dopingcontroleurs maar in verband met de gewenste preventieve werking is (beperkte) inzet bij andere doelgroepen eveneens mogelijk.

Belangrijke onderdelen bij het handhaven van de antidopingregels zijn het Nationaal Controleprogramma en de Registered Testing Pool (RTP) van de Dopingautoriteit.

Registered Testing Pool (RTP)

Op basis van de World Anti-Doping Code en de daarmee verbonden Internationale Standaarden heeft de Dopingautoriteit een Registered Testing Pool (RTP) ingericht. Sporters die zijn opgenomen in de RTP van de Dopingautoriteit dienen aan een aantal verplichtingen te voldoen. Zo dienen zij voor het gebruik van geneesmiddelen die op de dopinglijst voorkomen voorafgaande aan het gebruik een dispensatie bij de Geneesmiddelen Dispensatie Sporter-commissie (GDS-commissie) aan te vragen. Tevens dienen zij hun whereaboutsinformatie op te geven.

In 2022 waren er acht sportbonden met sporters in de RTP. Dit is onveranderd ten opzichte van 2021 (eveneens acht sportbonden). Het aantal sporters in de RTP is ten opzichte van 2021 gedaald: 215 sporters aan het begin van het jaar 2022, versus 269 sporters bij aanvang 2021. Ook in 2022 dienden sporters slechts bij één instantie whereaboutsinformatie aan te leveren, hetzij bij de Dopingautoriteit dan wel bij de internationale federatie. De Dopingautoriteit maakt daarbij gebruik van de whereaboutsmodule van het mondiale Anti-Doping Administration & Management System (ADAMS) en de, door WADA ontwikkelde, bijbehorende app (Athlete Central).

Uitgevoerde controles - algemeen

De Dopingautoriteit voerde in 2022 voor de Nederlandse sport twee soorten dopingcontroles uit, namelijk: controles in het kader van het Nationaal Controleprogramma en daarnaast dopingcontroles in opdracht en voor rekening van derden, waaronder nationale en internationale federaties, evenementorganisatoren, buitenlandse Nationale Anti-Doping Organisaties en professionele sportorganisaties. Ook dopingcontroles na het behalen van officiële records, targetcontroles bij specifieke verdenkingen, en verschillende soorten vervolgonderzoeken vielen onder de verantwoordelijkheid van de Dopingautoriteit. Niet alleen Nederlandse sporters werden in Nederland gecontroleerd maar, eventueel in opdracht van andere Anti-Doping Organisaties, ook niet-Nederlandse sporters die zich in Nederland bevonden.

Het Nationaal Controleprogramma – de principes

In het jaarplan voor 2022 was een Nationaal Controleprogramma van circa 3.000 dopingcontroles opgenomen. Van de beschikbare controles werd een percentage gereserveerd voor onder meer de uitvoering van zogenaamde targetcontroles, voor noodzakelijk vervolgonderzoek en voor dopingcontroles na het behalen van records en officiële limieten. Op basis van het geformuleerde beleid heeft de Dopingautoriteit het overgrote deel van de beschikbare dopingcontroles vooraf verdeeld over de sportbonden. Aan de verdeling van de beschikbare dopingcontroles over de Nederlandse sportbonden (het ‘Testdistributieplan’) ligt een uitgebreide risicoanalyse ten grondslag. In deze risicoanalyse zijn onder meer parameters zoals: sport specifieke fysiologische eigenschappen, relevante dopingmiddelen, medaillekansen en incentives, nationale sportcontext, dopinggeschiedenis, antidopingtrends en wetenschappelijk onderzoek, beschikbare intelligence, de uitkomsten van eerdere testplannen en het seizoens- en carrièreverloop van de sporter meegenomen. Deze risicoanalyse wordt periodiek herhaald. Op basis van deze uitkomst worden sportdisciplines ingedeeld in een risicoklasse, op basis waarvan vervolgens de hoeveelheid en het type dopingcontrole (urine, bloed en/of bloedpaspoort) worden toebedeeld.

Het Nationaal Controleprogramma – de uitvoering

In 2022 zijn in totaal 3.017 dopingcontroles als onderdeel van het Nationaal Controleprogramma uitgevoerd (het in 2021 uitgevoerde Nationale Controleprogramma omvatte 2.397 dopingcontroles). In veruit de meeste gevallen (2.236 maal) betrof het een urinecontrole. In 2022 zijn daarnaast ook 781 bloedcontroles uitgevoerd, onder meer in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort. Dit is een toename van 51% ten opzichte van 2021.

Top 5 aantal dopingcontroles Nationaal Controleprogramma per sport

1. Roeien
2. Wielrennen
3. Schaatsen
4. Atletiek
5. Zwemmen

Het percentage dopingcontroles (bloed en urine) buiten wedstrijdverband in het kader van het Nationaal Controleprogramma was 66%. Dit is een daling ten opzichte van 2021 (79%). Deze daling kan grotendeels worden verklaard doordat er in 2022 veel evenementen en competities weer volgens een regulier (pre-COVID) schema zijn opgestart. Van het totaal van 3.017 dopingcontroles (bloed en urine) voor de sport in Nederland werden er 1.560 controles bij mannen uitgevoerd (52%) en 1.457 controles bij vrouwen (48%).

Dopingcontroles, uitgevoerd voor derden

Verschillende sportorganisaties hebben additionele controles ingekocht bij de Dopingautoriteit ten behoeve van (inter)nationale evenementen in Nederland.

Op basis van opdrachten van derden zijn in totaal 168 dopingcontroles uitgevoerd. Een daling van 57% ten opzichte van 2021, toen het in totaal 352 controles betrof. Deze daling is mede toe te schrijven aan het gegeven dat de focus in 2022 primair op de realisatie van het Nationaal Controleprogramma heeft gelegen. Daarnaast is het aanvullende dopingcontroleprogramma van de KNVB met ingang van het seizoen 2022-2023 standaard opgenomen in het Nationaal Controleprogramma van de Dopingautoriteit, waardoor er geen extra dopingcontroles meer door de KNVB gefinancierd hoeven te worden.

De extra dopingcontroles waartoe Nederlandse en buitenlandse bonden en organisatoren opdracht gaven, waren voor het merendeel controles binnen wedstrijdverband (79%). Bij de dopingcontroles uitgevoerd voor derden werd 65% bij mannen en 35% bij vrouwen uitgevoerd.

Dopingcontroles - totaal

De controles, uitgevoerd als onderdeel van het Nationaal Controleprogramma en de controles die in opdracht van derden werden uitgevoerd, vormen samen het totale dopingcontroleprogramma zoals uitgevoerd in 2022. In totaal zijn er in 2022 3.185 dopingcontroles uitgevoerd. Het totale aantal van 3.185 dopingcontroles voor de Nederlandse sport en sportorganisaties is een aanzienlijke stijging ten opzichte van 2021, toen er 2.749 dopingcontroles werden uitgevoerd waarvan 2.397 als onderdeel van het Nationaal Controleprogramma.

Top 5 totaal aantal dopingcontroles per sport

1. Roeien
2. Wielrennen
3. Atletiek
4. Schaatsen
5. Zwemmen

In onderstaande tabellen (2.2 en 2.3) staan het aantal uitgevoerde dopingcontroles door Dopingautoriteit per sport.

Dopingcontroles die geen doorgang konden vinden

In 2022 hebben 265 geplande dopingcontroles geen doorgang kunnen vinden, bijvoorbeeld doordat:

1. Er sprake was van een whereaboutsfout (‘missed test’)
2. er onvoldoende (DCO) capaciteit beschikbaar was om de opdracht binnen de gestelde termijn uit te voeren;
3. opgegeven sport(st)ers/selecties afwezig waren op evenementen, wedstrijden en centrale trainingen;
4. de dopingcontroleofficial (DCO) een (centrale) training of wedstrijd aandoet en deze training of wedstrijd bleek te zijn afgelast of verplaatst;
5. een dopingcontroleofficial een opgegeven adres aandeed en de sport(st)er gedurende de uitgezette controleperiode afwezig was, dan wel dat deze niet (meer) op het adres woonachtig bleek (bij dopingcontroles zonder dat de betreffende sporter whereaboutsinformatie diende aan te leveren).

Het betrof zowel dopingcontroles binnen- als buiten wedstrijdverband. Als een dopingcontrole geen doorgang kan vinden, wordt zo spoedig mogelijk daarna opnieuw een passend moment gezocht om betreffende sporter alsnog te controleren, eventueel ook door controles te plannen voor een evenement van vergelijkbare orde, voor zover voorhanden.

Whereaboutsfouten

Er zijn in totaal 58 definitieve whereaboutsfouten geregistreerd door de Dopingautoriteit, waarbij de datum van constatering in 2022 lag. Daarnaast zijn er bij het opmaken van het jaarverslag nog twee whereaboutsfouten in behandeling. Whereaboutsfouten kunnen bestaan uit missed tests (niet aanwezig zijn van de sporter op de opgegeven locatie tijdens het 60-minute time slot) en filing failures (het niet voldoen aan de verplichting tot het tijdig en correct opgeven van voldoende verblijfsgegevens).

Het aantal whereaboutsfouten is in 2022 ten opzichte van 2021 met 25% gedaald (toen betrof het 80 gevallen).

In 2022 is aan negen sporters een tweede whereaboutsfout opgelegd. Vier sporters van deze negen hadden in 2021 een eerste whereaboutsfout opgelegd gekregen. Er zijn drie sporters geweest waarbij een derde whereaboutsfout is geconstateerd in een periode van 12 maanden (waarvan twee nog in behandeling bij het opmaken van het jaarverslag).

De top drie van whereaboutsovertredingen in 2022 werd gevormd door leden van de Koninklijke Nederlandsche Schaatsenrijders Bond (KNSB), de Atletiekunie en de Koninklijke Nederlandse Roei Bond (KNRB). Hierbij dient opgemerkt te worden dat bonden met een groot aantal sporters in de Registered Testing Pool (RTP) ook een grotere kans hebben op sporters die niet aan de whereaboutsverplichtingen voldoen. In 2021 was Judo Bond Nederland (JBN) de bond met de meeste whereaboutsfouten.

Sport(tak) specifieke analyses

Op basis van een risicoanalyse is in de geldende standaarden van de World Anti-Doping Code voor sporten en sportdisciplines een specifieke berekening gemaakt voor de minimaal benodigde percentages aanvullende laboratoriumanalyses. Het Technical Document for Sport Specific Analysis (TDSSA) van WADA bevat dwingende bepalingen die door Nationale Anti-Doping Organisaties, waaronder de Dopingautoriteit, uitgevoerd dienen te worden. De analyses hebben onder meer betrekking op erytropoёtine-achtige stoffen en groeihormonen. Het minimaal uit te voeren aantal specifieke aanvullende analyses is uitgedrukt in een percentage van het aantal uitgevoerde dopingcontroles binnen een sportdiscipline (een percentage aanvullende analyses bovenop het standaard analysepakket).

In 2022 is in 23% van de 3.017 dopingcontroles ten behoeve van het Nationale Controleprogramma de verzamelde urine- en/of bloedmonsters ook op Erythropoiesis Stimulating Agents (ESA’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2021 (43%). De ESA-analyses werden additioneel aan het standaard laboratoriumanalysepakket verricht in verschillende relevante sporttakken waarbij de top (in absolute aantallen) gevormd werd door wielrennen, roeien en atletiek.

In 24% van de 3.017 controles ten behoeve van het Nationale Controleprogramma zijn de verzamelde bloed- en urinemonsters ook op de aanwezigheid van Groeihormoon en/of Growth Hormone Releasing Factors (GHRF’s) geanalyseerd. Dit is een daling ten opzichte van het jaar 2021 (36%). De analyses hebben plaatsgevonden in verschillende sporttakken waarbij (in absolute aantallen) de top gevormd werd door roeien, schaatsen en wielrennen.

Verder werden (eveneens als in 2021) verschillende monsters aanvullend op testosterongebruik geanalyseerd.

In 2022 zijn nagenoeg alle bloed- en urinemonsters voor langere tijd in bewaring genomen teneinde op enig moment een heranalyse uit te kunnen voeren.

De Dopingautoriteit heeft voor 2022 aan de geldende verplichtingen van de WADA TDSSA voldaan.

Onaangekondigde dopingcontroles

Het totale percentage dopingcontroles buiten wedstrijdverband (‘out-of-competition’) kwam uit op 63% en is in verhouding tot 2021 gedaald (74%). Nagenoeg alle dopingcontroles zijn zonder vooraankondiging aan de sporter uitgevoerd (‘no advance notice testing’). Een uitzondering wordt slechts gevormd door dopingcontroles naar aanleiding van een behaald record of een behaalde limiet, in welke gevallen de sporter of diens bond zelf het initiatief tot de controle moest nemen.

Atleet Biologisch Paspoort

Binnen het Atleet Biologisch Paspoort (ABP) programma worden van geselecteerde atleten (afkomstig uit verschillende sporten) meerdere bloedmonsters afgenomen, verspreid over een langere periode, om zo een longitudinaal profiel op te kunnen stellen.

Er zijn in totaal 352 bloedmonsters verzameld in het kader van het Atleet Biologisch Paspoort, waarvan 333 ten behoeve van het Nationale Controleprogramma van de Dopingautoriteit. Het aantal uitgevoerde ABP-controles ten behoeve van het Nationaal Controleprogramma is ten opzichte van 2021 met circa 16% gestegen; toen werden er 286 monsters afgenomen.

De 352 ABP-bloedcontroles werden uitgevoerd in de sporten: atletiek, para-atletiek, roeien, schaatsen en wielrennen.

Belastende analyseresultaten

In 2022 zijn 27 belastende analyseresultaten bij de Dopingautoriteit geregistreerd.

Het aantal bevindingen is met 27 dossiers op de 3.185 uitgevoerde dopingcontroles 0,8%. Het percentage afwijkende bevindingen is licht gestegen ten opzichte van het percentage over 2021 (0,5%).

In 16 gevallen was er een medische dispensatie verleend voor het therapeutische gebruik van de aangetroffen dopinggeduide stof(fen), zie tabel 2.4. Deze dossiers konden gesloten worden. 11 dossiers zijn in 2022 aangemerkt als een mogelijke dopingovertreding, zie tabel 2.5.

Stoffenindeling volgens WADA Prohibited list

Bij de stoffenindeling op groepsniveau conform de WADA Prohibited list 2022 werd over de voornoemde 27 belastende analyseresultaten in totaal 49 maal een (afbraakproduct van een) stof aangetroffen. Twee urinemonsters bevatte vier (afbraakproducten van) dopinggeduide stoffen. Twee urinemonsters bevatte drie (afbraakproducten van) dopinggeduide stoffen. 12 urinemonsters bevatte twee (afbraakproducten van) dopinggeduide stoffen. Alle overige urinemonsters bevatte (afbraakproducten van) één dopinggeduide stof. De categorie stimulantia scoorde met 24 gevallen van de 49 het hoogst in 2022, zie tabel 2.6.